มะม่วง: จังหวะ “ไหล–ตาดอก” และการจัดธาตุอาหารเพื่อควบคุมการออกดอกอย่างเป็นระบบ

การจะทำให้มะม่วงออกดอกอย่างสม่ำเสมอ ไม่ใช่เพียงแค่การบำรุง หรือให้ปุ๋ยฤดูกาลเท่านั้น แต่เป็นการเข้าใจ “วงจรสรีรวิทยาของไหล–ตาดอก” ที่เกิดขึ้นในกิ่งและปลายยอด โดยเฉพาะการควบคุมการสังเคราะห์คาร์โบไฮเดรต การสะสมไนโตรเจน และอัตราส่วนธาตุอาหารระหว่างระยะพักตัวและระยะกระตุ้นตาดอก ซึ่งเป็นปัจจัยกำหนดว่าจะ “แตกใบอ่อนซ้ำ” หรือ “เปลี่ยนตาไปเป็นตาดอก”

ในเชิงโครงสร้าง เราสามารถแบ่งภาวะไหลและการเปลี่ยนตาดอกออกได้ 3 ช่วงสำคัญ

ระยะที่ 1
ไหลหนุ่ม (ใบเพิ่งคลี่ สีอ่อน ยังสังเคราะห์แสงจำกัด)
ช่วงนี้พืชต้องการไนโตรเจนเพื่อการสร้างโปรตีนและเซลล์ หากได้รับไนโตรเจนสูงเกินไปต่อเนื่อง จะทำให้กิ่งคงอยู่ในภาวะเจริญทางกิ่ง (vegetative growth) นานเกินไป ส่งผลให้รอบการพักตาเกิดช้า และยากต่อการเปลี่ยนตาดอกในฤดูกาลหลัก

ระยะที่ 2
ไหลแก่เต็มที่ (ใบเข้ม แข็ง หนา สังเคราะห์แสงได้สูงสุด)
ใบระยะนี้เป็น “แหล่งเก็บพลังงาน” โดยจะเปลี่ยนน้ำตาลที่ได้จากการสังเคราะห์แสงไปสะสมในกิ่งและตา การมีช่วงนี้ที่สมบูรณ์ เป็นเงื่อนไขตั้งต้นของการสร้างตาดอกในฤดูกาลถัดไป การเร่งหรือเร้าให้ออกดอกก่อนที่ไหลจะ “แก่จัด” จะทำให้ช่อดอกอ่อน ดอกเล็ก และมีโอกาสร่วงสูง

ระยะที่ 3
พักตาเพื่อรอการกระตุ้นการเปลี่ยนตา (flower induction)
นี่คือระยะสำคัญที่เกษตรกรมักมองข้าม ตาจะเปลี่ยนเป็นตาดอกได้ก็ต่อเมื่อ

* อัตราส่วนคาร์โบไฮเดรตต่อไนโตรเจน (C:N ratio) สูง
* มีการชะลอการแตกใบอ่อน
* สภาพอุณหภูมิ/ความเครียดเชิงสรีรวิทยาเหมาะสม (เช่น ช่วงเย็น–หนาวเล็กน้อย)
* โพแทสเซียม และแมกนีเซียมเพียงพอ เพื่อรักษาประสิทธิภาพการเคลื่อนย้ายน้ำตาลและพลังงานภายในพืช

---

**จังหวะธาตุอาหารที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนตา**

ไนโตรเจน
จำเป็นต่อการแตกใบและสร้างโครงสร้างใบ แต่หากให้ในช่วงพักตามากเกินไป จะทำให้ตา “ตื่น” และแตกไหลใหม่แทนการออกดอก

โพแทสเซียม
เกี่ยวข้องกับการดึงคาร์โบไฮเดรตจากใบไปสู่กิ่งและตายอด ช่วยให้สะสมพลังงานเพียงพอในการสร้างดอกช่วงฤดูกาลถัดไป

แมกนีเซียม
เป็นแกนกลางของโมเลกุลคลอโรฟิลล์ หากขาดจะทำให้ต้นสังเคราะห์แสงได้น้อยลง ทำให้คาร์โบไฮเดรตสะสมต่ำ และโอกาสการสร้างตาดอกลดลง

สังกะสี
จำเป็นต่อเอนไซม์หลายชนิดที่ควบคุมการสังเคราะห์ฮอร์โมนพืช การขาด Zn มักสัมพันธ์กับช่อดอกไม่สมบูรณ์ และจำนวนดอกตัวเมียน้อยลง

---

**ประเด็นสำคัญที่เกษตรกรสามารถนำไปใช้ได้จริง**

– อย่าบำรุงต้นให้แตกใบอ่อนต่อเนื่องจนเกินไปในช่วงก่อนฤดูออกดอก
– ควรปล่อยให้ไหลแก่เต็มที่ และเข้าสู่ช่วงพักตาอย่างสมบูรณ์
– ธาตุที่ช่วย “คงภาวะพักตาและสะสมพลังงาน” คือ K และ Mg
– ต้องหลีกเลี่ยงไนโตรเจนช่วงก่อนกระตุ้นดอก
– การบังคับออกดอก ควรเกิดเมื่อใบรุ่นสุดท้ายแก่และมีการสะสมพลังงานพอแล้ว

---

**อ้างอิง**

Chaikiattiyos S, Menzel CM, Lötscher M. (1997). *Seasonal shoot development in mango (Mangifera indica L.) cultivars in northern Thailand.* Journal of Horticultural Science.
Tongumpai P. (2007). *Flower induction in mango.* Acta Horticulturae.
Ramírez F, Davenport TL. (2010). *Mango (Mangifera indica L.) flowering physiology.* Scientia Horticulturae.

---

#มะม่วง #เกษตรกร #วิชาการเกษตร #ไหลมะม่วง #ตาดอกมะม่วง #การจัดการธาตุอาหาร #โพแทสเซียม #แมกนีเซียม #สังกะสี #ThailandAgri